ಶಿರಸಿಯ ಸಿರಿ

ಶಿರಸಿ ಮಾರಿಕಾಂಬ ದೇವಾಲಯ

Umesh Mundalli

ಘಟ್ಟದ ಮೇಲಿನ ಎತ್ತರದ ನೆತ್ತಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದ್ದರಿಂದಲೇ ಶಿರಸಿ ಎಂದು ಹೆಸರಾಗಿದೆ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ‘ಶಿರಿಷ’ ಎಂಬ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದದಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾರೆ. ಶಿರಸಿ ತಾಲೂಕು ಹುಬ್ಬಳ್ಳಿಯಿಂದ 90 ಕಿ.ಮಿ. ಕುಮಟಾದಿಂದ 55 ಕಿ.ಮಿ. ಮತ್ತು ಸಿದ್ದಾಪುರದಿಂದ 36 ಕಿ.ಮಿ.ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಇಂದು ವಾಣಿಜ್ಯೋದ್ಯಮ, ಬ್ಯಾಂಕು, ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಸಂಸ್ಥೆ ಇತ್ಯಾದಿಗಳಿಂದಾಗಿ ಮತ್ತು ಮಾರಿಕಾಂಬಾ ದೇವಿಯ ಜಾತ್ರೆಯಿಂದಾಗಿ ಕನಾಟಕದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆದಿದೆ. ಶಿರಸಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಮಂದಿರಗಳು, ಮಠ, ಕಲ್ಯಾಣಮಂಟಪಗಳಿದ್ದು ವಿಶಾಲವಾಗಿ ಕಲಾತ್ಮಕವು ಆಗಿವೆ.ಶಿರಸಿಯ ಮಾರಿಕಾಂಬಾ ದೇವಾಲಯ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಇದು ಶಿರಸಿಯ ಕಿರೀಟಪ್ರಾಯವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಾಚೀನವಾಗಿದ್ದು ಇದುವರೆಗೆ ಅನೇಕ ಬಾರಿ ನವೀಕರಣಗೊಂಡಿವೆ. ದೇವಾಲಯದ ರಂಗಮಂಟಪ ವಿಶಾಲವಾಗಿವೆ. ದೇವಾಲಯದ ಗೋಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾವಿಕಲೆಯ ಉತ್ತಮ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಎರಡು ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ನಡೆಯುವ ಮಾರಿಕಾಂಬಾ ಜಾತ್ರೆ ಕನಾಟಕದಲ್ಲೆ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಜಾತ್ರೆಯಾಗಿದ್ದು ಆಗ ದೇವಿಯ ಕಟ್ಟಿಗೆಯ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ನವಿಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಮದುಕೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ

ಬನವಾಸಿ ಮದುಕೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ

ಕನ್ನಡದ ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಕದಂಬ ಮಯೂರಶರ್ಮನು ಕ್ರಿ.ಶ.4ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬನವಾಸಿಯನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದನು. ಬನವಾಸಿ ಶಿರ್ಶಿಯಿಂದ 22 ಕಿ.ಮಿ. ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಮಯೂರ ವರ್ಮನಿಂದ ನಿರ್ಮಿತವಾಗಿರುವ ಮಧುಕೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಇಲ್ಲಿನ ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆ. ವರದಾ ನದಿಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲಿದೆ ಈ ಪುಣ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರ ಬನವಾಸಿ. ಮರುದುಂಬಿಯಾಗಾದರೂ ಹುಟ್ಟುವೆನು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಬನವಾಸಿಯಲ್ಲೆ ಎಂದು ಕನ್ನಡದ ಆದಿಕವಿ ಪಂಪ ಹೇಳಿರುವುದು ಇಲ್ಲಿನ ಸ್ಥಳದ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಸಾರಿ ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯಕ ದ್ರಷ್ಠಿಯಿಂದ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿವರ್ಷ ಕದಂಬೋತ್ಸವ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡದ ಒಬ್ಬ ಪ್ರತಿಭಾನ್ವಿತ ಸಾಹಿತಿಗೆ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳು ಪಂಪ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸುತ್ತಾರೆ.

ದೇಗುಲದ ಒಳನೋಟ

ವರದಾ ನದಿಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲಿರುವ ಮದುಕೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಪ್ರಮುಖವಾದದ್ದು. ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಐದು ಹೆಡೆಯ ನಾಗಶಿಲ್ಪ, ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮದುಕೇಶ್ವರಲಿಂಗ, ಕಾರ್ತಿಕೇಯ, ಆದಿಮೂರ್ತಿ, ವೀರಭದ್ರ, ನರಸಿಂಹ, ಗಣಪತಿ,ವೆಂಕಟರಮಣ ಮತ್ತು ಅಷ್ಟದಿಕ್ಪಾಲಕ ಮೂರ್ತಿಗಳು ಆಕರ್ಷಣೀಯವಾಗಿವೆ. ದೇವಾಲಯದ ಕಂಬಗಳು ಕಲಾತ್ಮಕವಾಗಿದ್ದು ನೋಡುಗರನ್ನು ಸೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಇವು ಕದಂಬ ಶೈಲಿಯ ದ್ಯೋತಕವಾಗಿದೆ. ಸಾಲುಗಂಬಗಳ ಮದ್ಯೆ ಇರುವ ಬೃಹದ್ದಾಕಾರದ ನಂದಿಯ ಮೂರ್ತಿ ಮನಮೋಹಕವಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಕಂಬದ ಮೇಲೆ ಕಲ್ಯಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯರು, ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು, ವಿಜಯನಗರ ಅರಸರು ಮತ್ತು ಸೋದೆ ಅರಸರ ಕಾಲದ ಅನೇಕ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಶಿರಸಿಯಿಂದ ಬನವಾಸಿಗೆ ಬಸ್ಸು ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿ ವಾಹನಗಳ ಸೌಲಭ್ಯವಿದೆ.

ಸೋಂದ ಮಠ

ಸೋಂದ ಮಠ

ಬನವಾಸಿಯಂತೆ ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಧಾರ್ಮಿಕ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಥಳಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ. ಶಿರಸಿಯಿಂದ 16ಕಿ.ಮಿ. ದೂರದಲ್ಲಿ ಸ್ವರ್ಣವಲ್ಲಿ ಮಠ ಮತ್ತು 19 ಕಿ.ಮಿ. ದೂರದಲ್ಲಿ ಸೋಂದ ಮಠವಿದೆ. ಇದೊಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮತ್ತು ಯಾತ್ರಾ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. ಹಿಂದೆ ಈ ಭಾಗವು ಸೋದೆ ಅರಸರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಇತಿಹಾಸ ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ಕೆರೆಗಳಸಂಪರ್ಕ ಜಾಲ ಅದ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಬಹಳ ಅನುಕೂಲಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿದೆ. ಹುಲೇಕಲ್ ಲಕ್ಷ್ಮೀನಾರಾಯಣ ದೇವಾಲಯ,ಸೋದೆ ಕೋಟೆ, ಮುತ್ತಿನಕೆರೆ,ಹಳೆಯೂರು ಶಂಕರನಾರಾಯಣ ದೇವಾಲಯ ಮೊದಲಾದ ಹಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು ಕಲಾತ್ಮಕವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ ಜೈನ ಮಠಗಳು ಸೋದೆ ಅರಸರ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪಳಿಯುಳಿಕೆಗಳು. ಸೋಂದಾ ಸ್ವಾದಿ ಜೈನ ಮಠ, ಸೋದೆ ವಾದಿರಾಜ ಮಠ, ಸ್ವರ್ಣವಲ್ಲಿ ಮಠ, ಗದ್ದಿಗೆಯ ಮಠ ಹಾಗೂ ಮಹಾಂತೀರ ಮಠ ಎಂಬ ಪಂಚಮಠಗಳು ಇಲ್ಲಿ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಈ ಮಠಗಳು ಸಾಂಸ್ಕøತಿಕ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿಯು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿವೆ.

ಶಿವಗಂಗೆ

ಶಿವಗಂಗಾ ಫಾಲ್ಸ್ 

ಶಿರಸಿಯಿಂದ 24ಕಿ.ಮೀ.ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಶಿವಗಂಗಾ ಜಲಪಾತವು ಗಣೇಶ ಫಾಲ್ ಹೊಳೆಯಿಂದ ಆಗಿದೆ. ಶಿವ ಜಟೆಯಿಂದ ಇಳಿಯುವ ಗಂಗೆಯಂತೆ ದು ಕಾಣುವುದರಿಂದ ಇದನ್ನು ಶಿವಗಂಗಾ ಜಲಪಾತ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಸ್ಥಳಿಯರು.

ಹುಣಸೆಹೊಂಡ ವೆಂಕಟ್ರಮಣ ಸ್ವಾಮಿ 

ಸೋದೆ ಶಿರಸಿ ಬಳಿ ಇರುವ ಪವಿತ್ರ ಕ್ಷೇತ್ರ. ಈ ಊರಿನ ಬಳಿ ಇರುವ ಹುಣಸೆಹೊಂಡದ ವೆಂಕಟ್ರಮಣ ದೇವಾಲಯ ಅತ್ಯಂತ ಮನಮೋಹಕವಾದದದ್ದು. ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ವೃದ್ಧರೊಬ್ಬರು ಹುಣಸೆ ಹಣ್ಣು ಮಾರಿದ ಹಣದಿಂದ ಕಟ್ಟಿಸಿದರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇತಿಹಾಸತಜÐರ ಪ್ರಕಾರ 1672ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮಧುಲಿಂಗ ನಾಯಕ ಕಟ್ಟಿಸಿರುವನೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಸುಂದರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಹೊಂದಿರುವ ಈ ದೇವಾಲಯ ಬೇಲೂರು- ಹಳೆಬೀಡಿನ ದೇವಾಲಯಗಳಂತೆ ಶಿಲ್ಪಕಲಾ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪ ವಿಜಯನಗರ ಮತ್ತು ಹೊಯ್ಸಳ ಶೈಲಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದೆ.

ಹುಣಸೆಹೊಂಡ

ಸಹಸ್ರ ಲಿಂಗ

ಶಿರಸಿಯಿಂದ 17 ಕಿ.ಮಿ. ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಶಾಲ್ಮಲಾ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಂದರಲ್ಲಿ ಹರಡಿ ನಿಂತ ಶಿವಲಿಂಗಗಳ ತಾಣ ಸಹಸ್ರ ಲಿಂಗವಿದೆ. ಎತ್ತ ನೋಡಿದರೂ ನದಿಯಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಗಾತ್ರದ, ವಿವಿದ ವಿನ್ಯಾಸದ ಲಿಂಗಗಳೇ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತದೆ. ಪರಮಶೀವನನ್ನು ಎಷ್ಟು ಬೇಕಾದರೂ ಕಣ್ತುಂಬಿಕೊಂಡು ಆರಾದಿಸುವ ಅವಕಾಸ ಇಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ. ಮಹಾ ಶಿವರಾತ್ರಿಯಂದು ಇಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರ ದಂಡೆ ಮೆರೆದಿರುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ನಂದಿ ಮತ್ತು ಬಸವನ ವಿಗ್ರಹಗಳು ಕಾಣಸಿಗುತ್ತವೆ. ಸೋದೆಯಿಂದ ಬರಿ 5ಕಿ.ಮೀ ಅಂತರದಲ್ಲಿದೆ ಈ ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣ.